Dorota Brauntsch w dokumencie o Stanisławie Niemczyku

Film Marcina Zasady i Marcina Nowaka, którego producentem są Miasto Tychy i Muzeum Miejskie w Tychach, pokazuje w nieszablonowy sposób twórczość projektową Stanisława Niemczyka w szerokim kontekście współczesnej architektury. To pierwszy film poświęcony jego pamięci i twórczości.

Niemczyk był autorem nowatorskich rozwiązań, takich jak zabudowa ośrodka wypoczynkowego w Paprocanach, czy osiedla mieszkaniowego H7 na terenie dzielnicy Glinka. Ale zasłynął przede wszystkim jako twórca wyjątkowych kościołów, m. in. Ducha Świętego w Tychach - jednego z najwybitniejszych budynków sakralnych zrealizowanych po II wojnie światowej w Polsce, wpisanego w 2020 roku do rejestru zabytków województwa śląskiego. Zaprojektował też kościół Jezusa Chrystusa Odkupiciela w Czechowicach-Dziedzicach oraz powstającego wciąż kościoła św. Franciszka z Asyżu i św. Klary w Tychach. Jednym z jego projektów jest także powstający na Osiedlu Powstańców Śląskich w Pszczynie kościół pw. Jana Pawła II. (Pisaliśmy o nim tutaj).

Był laureatem wielu nagród i wyróżnień, m.in. honorowej nagrody Stowarzyszenia Architektów Polskich i medalu Per Artem ad Deum przyznanego przez Papieską Radę ds. Kultury za zasługi dla budownictwa sakralnego.

- Film to nasz hołd dla wspaniałego twórcy, który pozostawił swoje prace w Tychach, z ikonicznym już dzisiaj dla powojennej architektury sakralnej kościołem pw. Ducha Świętego, oraz - w pół zdania zatrzymaną - wielką realizacją kościoła pw. św. Franciszka z Asyżu i św. Klary. To nasz ukłon w stronę potęgi wyobraźni, indywidualizmu i talentu - mówi Aleksandra Matuszczyk, dyrektor Muzeum Miejskiego w Tychach - Jestem ogromnie dumna, iż film powstał i udało się namówić do jego stworzenia autorów "Archikosmosu" z jednej strony i Prezydenta Miasta Tychy, Andrzeja Dziubę z drugie - dodaje.

Wśród rozmówców dokumentalistów znaleźli się czołowi, nie tylko śląscy, współcześni architekci: Tomasz Konior, Przemo Łukasik (Medusa), Maciej Miłobędzki (JEMS Architekci), dr Ryszard Nakonieczny, Robert Skitek (RS+), Dietmar Eberle, a także przyjaciele i współpracownicy: Stanisław Boczar, Wojciech Czech, Marek Niklewicz i ks. Franciszek Resiak. Nieco inne światło na postać i dziedzictwo projektowe bohatera filmu rzucają perspektywy historyka dr. Sebastiana Rosenbauma, reportażystki Doroty Brauntsch (autorki książki "Domy bezdomne") i filozofki Ewy Chudyby.

Co mówią twórcy o bohaterze swojego filmu?

- Stanisław Niemczyk był dla mnie indywidualistą i wizjonerem, świadectwem intelektualnego potencjału Górnego Śląska w czasach, w których Górny Śląsk uważano głównie za zaplecze surowcowe dla państwa. Bez wątpienia był wielkim architektem, ale był też jednym z tych, w przypadku których określenie <> było zbyt wąskie, by objąć jego horyzonty, talent, umiejętności. Smutna prawda jest taka, że Niemczyka, jak i wielu innych przedstawicieli pokolenia śląskich architektów budujących Górny Śląsk po wojnie, w II połowie XX wieku, nie doceniliśmy za ich życia: tego, w jaki sposób ukształtowali przestrzeń, w której żyjemy. Stanisław Niemczyk był przy tym zupełnym wyjątkiem, zjawiskiem jedynym w swoim rodzaju, człowiekiem, który rzucił wyzwanie współczesnej architekturze - mówi Marcin Zasada.

- Stanisław Niemczyk był dla mnie osobą znaną jako autor najbardziej emblematycznego kościoła, jaki znałem od dzieciństwa. Jeżdżąc pociągiem w Beskidy na górskie wędrówki, trudno nie było nie przykleić nosa do szyby, mijając jego czechowickie dzieło. Z czasem, gdy moje zainteresowania na studiach skręciły w stronę architektury, wiele dzieł Niemczyka poznałem bliżej i mocniej. Ale tak naprawdę poznałem go w sposób prawidłowy, właściwy i obfity, tworząc film o nim. To było dla mnie odkrywanie Twórcy na nowo - opowiada Marcin Nowak.

O realizacji filmu:

- Największym wyzwaniem filmu o Stanisławie Niemczyku było opowiedzenie historii o nim i o jego dziełach w taki sposób, by udowodnić ich przynależność do współczesnej kultury europejskiej. Z całą pewnością Niemczyk zasługuje na miejsce w podręcznikach architektury. I ulokowanie go w czymś, co możemy nazwać przestrzenią uniwersalnych wartości było też celem filmu. Niemczyk w wielu etapach swojej kariery udowadniał swoje wizjonerstwo: gdy jako jeden z pierwszych zaczął hołdować ekologii w architekturze (ośrodek wypoczynkowy w Paprocanach), gdy przeciwstawiał się modernizmowi, poszukując wyjątkowości indywidualizmu (jego projekty mieszkaniowe w Tychach i Mikołowie), gdy w architekturze sakralnej potrafił łączyć sacrum z brakiem przepychu, gdy stawiał kameralność ponad wielką skalą. W tych i nie tylko tych kwestiach architektura przyznała mu rację dopiero po latach - mówi Marcin Zasada.

- Poruszając temat architektury modernistycznej powojennej w "Archikosmosie" i widząc, jaką konsternację i zaintrygowanie budził na Śląsku, ale głównie poza nim, postanowiliśmy, że powinniśmy kontynuować opowieść o tych czasach i tej wrażliwości. A jednak tym razem opowieść okazała się inna: o geniuszu innej wrażliwości, o innym podejściu niż wielkoskalowe budowle, pokazywane w poprzednim filmie. Stanisław Niemczyk był piewcą cegły. Dla mnie osobiście cegła pełni równie symboliczną rolę. I dlatego postanowiliśmy opowiedzieć obrazem o człowieku, który sacrum łączył z fakturą i dotykiem naturalnego budulca - uważa Marcin Nowak.

Marcin Zasada dodał: - Zależy nam, by opowiedzieć historię o Niemczyku w Polsce i na świecie. Ta sztuka udała nam się wcześniej z dokumentem "Archikosmos", poświęconym powojennej architekturze Katowic, inspirowanej podbojem kosmosu w latach 60. i 70. XX wieku. Film był wyświetlany w kinach i instytucjach kultury w całym kraju (Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań, Szczecin, Toruń, Kielce) oraz prezentowany na międzynarodowych festiwalach - ma za sobą 7 finałowych projekcji: 2 w USA, oraz po 1 w Australii, Szwecji, Austrii, Portugalii oraz we Włoszech. Liczymy na równie udane przyjęcie i równie duże zainteresowanie dokumentem o Stanisławie Niemczyku.

Twórcy:

• scenariusz, reżyseria: Marcin Zasada
• zdjęcia, montaż: Marcin Nowak
• muzyka: Krzysztof Wołoszyn
• dźwięk: Krzysztof Czmiel
• korekta barwna i oprawa graficzna: Marcin Staszewski
• narrator: Jarosław Juszkiewicz
• producent wykonawczy: Anna Nowak
• zdjęcia: Tomasz Kiełkowski, Bartosz Pudełko
• producent: Miasto Tychy, Muzeum Miejskie w Tychach
• czas trwania: 52 minuty

Uroczysta premiera filmu już 27 czerwca w Sali koncertowej orkiestry AUKSO w Mediatece (wstęp tylko z zaproszeniami). Jak informuje Agnieszka Woszczyńska, kierownik Działu Edukacji i Promocji, film będzie dostępny w sieci nie wcześniej niż w dwa lata po pokazie premierowym. Wcześniej czekają go inne projekcje dostępne dla szerszej publiczności - pierwszą z nich Muzeum Miejskie planuje w Tychach wstępnie na wrzesień. Pokazy mają się też odbywać w innych miastach w Polsce.

Zwiastun filmu: