Początki łąckich Mikołaji

Mowa oczywiście o Łące i niezwykłej tradycji, którą przybliży Wam Radosław Stokłosa i jego tekst o genezie tego obrzędu w pracy "Zwyczaj i tradycja związana z kultem św. Mikołaja w Łące / koło Pszczyny. Ciągłość i zmiana."

A.O. / pless.pl

-------------------------------------------------

Tradycja obrzędu mikołajowego w Łące sięga dawnych czasów. Nie udało się jednak stwierdzić od kiedy obrzęd ten w Łące istnieje, jak długo już trwa. Nie ma na ten temat żadnych dokumentów czy źródeł, które to potwierdziłyby czas powstania i trwania tego zjawiska kulturowego.

Kilka osób próbowało w swoich pracach, czy artykułach dotrzeć do początków tego obrzędu, ale wszystko skończyło się na hipotezach czy przypuszczeniach. Brak źródeł pisanych, zanik przekazu ustnego jest powodem tego, iż trudno będzie ustalić czas powstania tego obrzędu. Z tą tezą myślę, że zgodzi się większość osób, które są zainteresowane tematem związanym z obrzędem łąckich Mikołaji. Niektórzy mieszkańcy Łąki twierdzą, iż "obrzęd Mikołajów jest tak stary, jak kościół pod jego wezwaniem i ma już grubo ponad trzysta lat".Z podobnym stwierdzeniem ja także się spotkałem, które to jest powtarzane przez niektórych mieszkańców Łąki.

Z kolei jeden z dziennikarzy, pracujący w znanej śląskiej gazecie na temat obrzędu mikołajowego w Łące napisał następującą treść: "ten ludowy obyczaj sięga swymi korzeniami połowy XIX wieku. Wówczas to po położonej obok Pszczyny wsi Łąka, w pierwszą niedzielę po 6 grudnia, zaczęły wędrować bandy Mikołajów. Zwyczaj ten jako pierwszy opisał wywodzący się z tamtych okolic, żyjący w latach 1841-1909 etnograf i poeta Jan Kupiec".

Po przeprowadzonych licznych wywiadach z najstarszymi mieszkańcami Łąki można przyjąć iż obrzęd Mikołaji w Łące występował już pod koniec XIX wieku. Od tegoż też czasu można cokolwiek mówić o łąckim obrzędzie. Według informacji ustnej pana Franciszka Gogola (ur. 1920 roku w Łące) wynika iż obrzęd ten pod koniec XIX wieku istniał już w Łące:

"... jego ojciec Franciszek Gogol senior urodził się w 1881 roku także w Łące. On opowiadał swojej rodzinie o łąckich mikołajach, które były już w Łące za czasów jego dzieciństwa". Podobnych informacji udzieliła mi pani Czerner ur. 1914 roku w Łące. Ten przekaz ustny należałoby uznać jako prawdziwy, który daje znany od tego czasu początek historii obrzędu mikołajowego w Łące, który od tamtych lat trwa nieprzerwanie, aż do dnia dzisiejszego.

Jednak genezę obrzędu pozostawić należy otwartą, gdyż jest to temat, który pozostaje do zbadania. Teorie przeze mnie przedstawione należałoby potraktować z lekkim krytycyzmem, czy przymrużeniem oka, gdyż przekaz ustny często ulega licznym przeobrażeniom. Z kolei teorie udokumentowane też mogą okazać się nieprawdziwie. Sądzę iż najstarszym dokumentem, który daje nam pierwotny opis wyglądu obrzędu mikołajów w Łące jest zdjęcie przedstawiające część grupy Mikołajów z 1928 roku.

http://www.pless.pl/wydarzenia/zdjecia/2005/mikolaj_lacki1.jpg border=1>

Czas, w jakim obrzęd się odbywa łączy się z dniem św. Mikołaja. Obrzęd ten ma niewiele jednak wspólnego z popularnym w tym czasie obdarowywaniem dzieci prezentami czy upominkami. Najstarszy polski opis ze Śląska, który przedstawia nam postać św. Mikołaja obdarowującego dzieci upominkami pochodzi z 1879 roku i przedstawia nam pierwotny obraz obrzędu, gdzie główną rolę i zarazem jedynym bohaterem i aktorem jest postać św. Mikołaja.

"W dzień św. Mikołaja wieczorem odbywa się maskowy obchód Mikołaja. W ubiorze biskupim, z długą brodą chodzi Mikołaj od domu do domu, gdzie się tylko mała dziatwa znajduje, puka najpierw rózgą do okna, wchodzi do izby i zaczyna egzamin z dziećmi. Grzeczne i dobre dzieci, pacierz umiejące obdarowuje owocami i zabawkami, a niegrzeczne i leniwe chłoszcze rózgą. Przez cały rok dzień ten jest postrachem malców.

Opisana przez Hytrka forma zwyczaju mikołajowego była także realizowana w środowisku miejskim. Ubrany w strój w bardzo podobny do jego potocznego wizerunku. Zwyczaj samego obdarowywania dzieci w wigilię św. Mikołaja przyszedł na Śląsk najprawdopodobniej z krajów Zachodniej Europy w II połowie XIX wieku. Obrzęd mikołaji często łączony jest z św. Mikołajem rozdającym prezenty, jednak ma on ze sobą niewiele gdyż mikołaje miały inne znaczenie w kulturze ludowej, aniżeli osoba rozdająca prezenty.

Radosław Stokłosa "Zwyczaj i tradycja związana z kultem św. Mikołaja w Łące / koło Pszczyny. Ciągłość i zmiana"